Dans ve Dansçı Ustası Temızeko İbrahim

Sanat İnsanıydı

Dans sanattır, her bir dans, sanat yoluyla yaşamı yansıtır. Adıge dansları Kafkasya’da yaşayan halkların kültürlerinin bir bölümüdür. Danslar özelliklerini sürdürerek günümüze geldiler. Ulusun ruhu bu danslarla kendini yansıtır. Hiçbir toplantı ve düğün danssız sona ermez. Adıgelerin karakteri ve gelenekleri danslardan yansır: İnsanın ak yüzü, uyumlu ve güzel bir bedensel yapı, ulusal güven (moral), diğer örnek özellikler, vb.

Günümüzde, tartışmasız, Cumhuriyetimizi Rusya ve dünya karşılaşmalarında tanıtan ulusal dans topluluğumuz “Nalmes” öne çıkıyor. Adıgey’in en değerli ödülü olan “Adıgey’in Onuru” madalyasına layık bulundu.

Adıgelerin dans alanındaki sanatsal yaratıcılığı bir hazine değerindedir, yüzyıllara dayanan bir birikim ve gelişimin ürünüdür.  

Ulusun moral (гушъхьэлэжь) kaynağı kültürün gelişimini, savaşlar ve bize düşman ulusların saldırıları da durdurmaya yetmedi.

1936’da Adıge Özerk Ülkesinde (oblast) müzikal-dram tiyatrosu açıldı. Şarkı ve dans da topluluğun repertuvarındaydı. Tahtamukay köylü Têmızeko İbrahim kolektifin içindeydi, ülkenin koreografik sanat tarihi içinde geniş bir yer sahibidir.

Temızeko, Adıgey’in ilk ünlü dansçıları arasındaydı denebilir. Temızeko bir dönem topluluğun müdürlüğünü ve sanatsal yönetmenliğini de yaptı. Bu sayede halk, ulusal sanatçının kendi geliştirdiği danslarla tanışma olanağı elde etti.

1940 yılında Moskova, Gorki, Tambov, Voronej ve İvanov gibi Rusya’nın değişik kentlerinde dans ettiler, beğeni kazandılar ve kendilerinden övgüyle söz edildi. Kalinin kenti devrimci ordu askerleri, şöyle bir yazı göndermişlerdi: “Şarkılarınız bizi coşturdu. Büyük Sovyetler Birliği’nin yüzünü güldüren, düşmanlarının yüreğine korku salan Adıge sanatı yücelere erişsin!”

İkinci Dünya Savaşı süresince topluluğun faaliyetleri kesintiye uğradı. İbrahim de savaşa katılmış, ağır yaralanmış olarak geri dönmüştü. 1945 – 1946 yıllarında topluluğun yeniden faaliyete geçmesi için maddi kaynak sağlandı. Temızeko da toplulukla yeniden buluştu.

Arkadaşları ile birlikte köyleri tarıyor, yetenekli gençler arıyordu.Temızeko bu gençlerle ilgileniyor, çalışıyor, deyim yerindeyse canını dişine takıp çalışıyordu. Başarı kazandıkça seviniyorlardı. İki yıl içinde, 1948 ve 1949’da İbrahim sayıyı 14 Adıge dansına ulaştırdı. Bunlar arasında “Zefako”, “İslamıy”, “Sipak” ve diğer danslar vardı.

Kendisinin de dansa katıldığı durumlar oluyordu. Büyük bir hız gerektiren “Ĺepećas” dansını severdi. Dansa bazı eklemeler de yapmıştı: Dizler ya da ayak parmakları üzerinden hızlı dönüşler, ağızda kamalarla dans gibi. Bütün bunları en iyi bir biçimde kendisi oynuyordu. 

Sağlığını dikkate almadan çılgınca çalıştığı için eski yaraları kendilerini belli ediyor, engeller yaratıyorlardı. Ancak, dans kendisi için yaşamsal bir önemdeydi, acı ve sızılara karşın, onlara yenik düşmeyi kabullenemiyordu.

Dans topluluğu Sovyetler Birliği’nin birçok kentinde dans etti. Bir Ukrayna gazetesi şöyle yazmıştı: “Sıradan değil, en iyisi. Biz, madenciler, öyle şeyleri, dansları çok severiz”.

Topluluğa yeni katılan kızlardan biri de Kazanıkoyej köyünden Ĺeśer Aslanhan’dı. Ona Çuse(Цуцэ) diyorlardı. İbrahim o kıza büyük bir ilgi duyuyordu. Fidan boylu, kişiyi büyüleyen çok güzel bir Adıge kızıydı. İbrahim onun üzerinde titriyor, ama ona içini açamıyordu, uzunca bir süre böyle devam etti. Sonunda dayanamadı, kabul ederse kendisiyle evlenmek istediğini kıza söyledi. Aralarında yaş farkı vardı. Kız herkesin beğendiği ve saygı gösterdiği erkeğe “hayır” diyemedi. Evlendiler. Çuse, İbrahim’le evlenmiş olduğu için tek bir gün olsun pişmanlık duymadı.

Daha sonra Tahtamukay’dan Şeramıko Aboçıre ile Veçepşıye köyünden Pşıdateko Valid topluluğa katıldılar. Sonradan Tahtamukay’a döndü ve 40 yıl kadar daha yaşadı. İkisi arasında güzel bir arkadaşlık ilişkisi vardı.

1957 yılında Moskova’da yapılan Adıgey ve Karaçay-Çerkesya illeri gününe topluluk da katıldı. Temızeko, Şeramıko ve Pşıdateko’nun da dans ettiği topluluk coşkulu alkışlarla uğurlandı. Moskova gazetelerinde kendileri için takdir dolu yazılar yazıldı.

O sıralar İbrahim ile Çuse’nin Aminet adını verdikleri çok güzel bir kız çocukları oldu. Yaraları çalışmaya izin vermeyince İbrahim topluluktan ayrılmak zorunda kaldı. 

Emekli olunca İbrahim Maykop’tan ayrılıp Tahtamukay’a döndü. İlerlemiş yaşına karşın sokakta dik yürüyüşünü görenler, geriye bir göz atıp İbrahim’e bakıyorlardı. 

Têmızeko İbrahim ve eşi aramızdan ayrılmış bulunuyorlar. Bugün kızları Yevtıh Aminet köyde (Tahtamukay’da) yaşıyor. 45 yıl posta idaresinde çalıştı, şimdi emekli. İbrahim’in torunları Sefer güvenlik servisinde, Svetlana da rayon idaresinde uzman olarak çalışıyor. Çocuklar çoktan beri ana ve baba oldular. Büyük anneleri Aminet’in albümündeki gazete kesiği makale ve resimlere bakıyor, oyuncu ve usta dansçı büyük babalarına ilişkin anlatıları ilgiyle dinliyorlar.

Hemşerimiz Têmızeko İbrahim Adıgey’in Koreografi sanatı tarihinde ününe yaraşır bir yer aldı. Toplum onu iyi bir kişi ve sanatçı olarak anımsıyor.

Açeğu Razıyet.

Tahtamukay.

Resimler, Têmızeko İbrahim’in değişik yıllarda çekilmiş fotoğrafları.

Adıge mak, 03 Şubat 2022

Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız

Çerkesya Hareketi Haber Merkezi